AAN DE ANDERE KANT

Ondanks dat er veel dorpen en plekken bestaan die qua naam ook elders op de wereld voorkomen, wilde ik de twee plekken kiezen die op het eerste gezicht het meest in contrast met elkaar leken te staan. Ik wilde zwart tegenover wit, om vervolgens de grijze gebieden ertussen te kunnen duiden. Overeenkomsten zoeken daar waar enkel verschillen lijken te zijn leek me tenslotte uitdagender dan verschillen vinden in quasi-kopieën. Na flink gegoogle leken de twee Bakels het meest geschikte strijdtoneel.

Bij een eerste bezoek aan het Senegalese Bakel voldeed het aan veel Afrikaanse clichés die heersen in het Westen. Armoede is expliciet zichtbaar in het straatbeeld, bijvoorbeeld door de vervallen huizen, het tekort aan basisvoorzieningen als water en elektriciteit en de uitzichtloosheid van het dagelijks bestaan. Jong en oud hangt iedere dag op straat waar in groepjes thee wordt gedronken en wordt gediscussieerd over de nieuwtjes in het dorp. Een eenling heeft vast werk. Deze Bakelnaar leek te leven in een sterk traditionele gemeenschap, waarbij religie en omgang met familie, vrienden en buren het dagritme bepalen. Ook het Nederlandse Bakel voldeed aan vele clichés die er heersen over Brabantse dorpen. Vergrijzing, leegloop van de kerk en achterdocht voor nieuwkomers zijn duidelijk voelbaar en zichtbaar en vormen veelbesproken onderwerpen.

Maar zo simpel was het niet. Gaandeweg de research kreeg ik steeds meer kijkjes in de Bakels achter de clichéfaçades. De haarscheurtjes in de vacuümwerelden werden geleidelijk aan voelbaar. De invloeden van de grote wereld buiten Bakel (en dus van globalisering) kwamen steeds meer aan de oppervlakte. Waar de ‘echte’ en veelal oudere Bakelnaren proberen vast te houden aan dat wat was, zorgen vooral de jongeren en de van oorsprong niet-Bakelnaren (de ‘vreemdelingen’) voor reuring van de traditionele waarden. Iedereen heeft zijn eigen idee van wat Bakel was, is en moet zijn. De verhouding tot de buitenwereld – die begint buiten de dorpsgrenzen – is complex en vaak ook paradoxaal. Die verscheidenheid aan perspectieven en emoties zorgden voor een interessante dynamiek die ik als structuur kon gebruiken voor de film.

Clichés bleken ook een heel bruikbaar middel om de thematiek in mijn film te onderzoeken. Door de film te beginnen en vervolgens te spelen met het portretteren van de plekken en personen als alom bekende Brabantse en Senegalese clichés, wordt bevestigd wat men al wist (of dacht te weten) van deze plekken en mensen. Maar juist door de twee Bakels voortdurend door elkaar heen te weven, gaan deze plekken en personen een andere betekenis krijgen. Het Brabantse is niet meer enkel Brabants en het Afrikaanse niet meer alleen Afrikaans. Het dorpse is niet meer zozeer dorps en het unieke niet meer zo uniek. De verbanden en gelijkenissen tussen beide Bakels doorbreken die clichés soms. Het gevaar hiervan is dat je als kijker al snel doorhebt dat de conclusie van de film kan zijn dat we allemaal op elkaar lijken en hetzelfde zijn. Maar de kracht van het cliché zit hem juist in het feit dat er wél een kern van waarheid in zit. Ouderen staan over het algemeen wél minder open voor verandering dan jongeren. Dorpelingen zijn over het algemeen wél angstiger voor vreemdelingen dan stedelingen. Nederlanders zijn over het algemeen wél individualistischer dan Senegalezen. Maar door juist voortdurend deze kern van waarheid te ontkrachten en dan weer te bevestigen, heb ik in de film getracht te spelen met de rekbaarheid van deze clichés, teneinde de kijker zelf te laten bepalen hoeveel of weinig we van elkaar verschillen. De rol van de vergelijking van beide Bakels is dat het zal zorgen dat clichés nooit volledig clichés zullen zijn.

Het maken van deze film heeft mijn manier van observeren veranderd. De beperking die ik mezelf had opgelegd om een verhaal en bijbehorende personages te zoeken in twee zeer afgebakende arena’s heb ik in het begin vaak vervloekt. Ik moest zelf de clichébeschouwing van beide Bakels eerst ontstijgen om een narratief te vinden voor een cinematografische film. Door beide Bakels uiteindelijk te ontdoen van hun exotische jas, kwam ik figuurlijk dichter bij de inwoners. Pas toen kon ik verbanden en gelijkenissen zien. Het was uiteindelijk de sleutel tot het laten slagen van deze film. De exotische blik schuilt immers in het oog van de waarnemer.